Słownik Harcersko-Polski
Alarm – sygnał lub rozkaz wzywający do szybkiego stawienia się w wyznaczonym miejscu; może być przeciwpożarowy, mundurowy, ewakuacyjny etc.
Apel – oficjalne rozpoczęcie i zakończenie dnia obozowego, zbiórki drużyny czy imprezy hufcowej czasami, w szczególnych przypadkach, odbywany jest także w innych porach dnia; ma charakter uroczysty, harcerze są w mundurach.
Baza obozowa – inaczej stanica, to miejsce, gdzie organizowane są obozy harcerskie i kolonie zuchowe
Beret – miękkie, płaskie, okrągłe nakrycie głowy bez daszka czy otoku, wykonywane z filcu, moheru, aksamitu lub dzianiny.
Biwak – krótki, zwykle 2-3 dniowy wyjazd harcerski
Bieg po beret – szczególny bieg organizowany w 27 Wielopoziomowej Drużynie Harcerskiej „Eskulapy”, podczas którego harcerze zdobywają prawo do noszenia czarnego beretu.
Burta – (inaczej poła) element namiotu; dwuczęściowa płachta z przodu i z tyłu namiotu (coś a’la drzwi).
Chorągiew – jednostka organizacyjna ZHP, która obejmuje hufce na terenie jednego województwa (wyjątek: Chorągiew Stołeczna ZHP, która działa w granicach dawnego województwa stołecznego, oraz inne, pojedyncze przypadki niewielkich zmian terytorialnych)
Chorąży – harcerz, któremu powierzono proporzec lub sztandar.
Chusta – element umundurowania noszony na szyi, pod kołnierzem. Zawinięta chusta zazwyczaj jest spięta pierścieniem. Elementem zwyczajowym dla wielu drużyn jest zawiązywanie supła na końcu chusty, jako przypomnienia o powinności spełnienia dobrego uczynku.
Czuj! – powitanie zuchowe.
Czuwaj! (ang. Be prepared – bądź gotów) – powitanie harcerskie które ma przypominać o konieczności stałej gotowości do czynu, służby dla ojczyzny, pracy dla innych i nad sobą.
Ćwik – drugi męski stopień starszoharcerski.
Depionierka – ostatnie dni obozu harcerskiego, poświęcone na rozbieranie zbudowanych konstrukcji i demontaż sprzętu obozowego.
DMB – skrót o dnia myśli braterskiej – międzynarodowy dzień wszystkich harcerzy i skautów z całego świata, w tym dniu w 1857 urodził się Robert Baden Powell oraz jego żona Olive.
Drużyna – podstawowa jednostka organizacyjna, składa się z kilku zastępów. Na czele drużyny stoi drużynowy/a. Drużynę, w skład której wchodzą zuchy, nazywamy gromadą zuchową.
Drużynowy/a – instruktor kierujący drużyną.
Druh / druhna – zwyczajowe określenie harcerza czy instruktora, stosowane przy zwracaniu się do siebie (np. druhu Piotrze) lub mówieniu o innym harcerzu lub instruktorze (np. druhna Ewa).
Dziesiątka / dycha – potoczne określenie namiotu o podstawie 4×5 m i wysokości 2 m, zasadniczo przeznaczonego dla 10 osób, choć zwykle śpi w nim na obozie około 5-7 osób.
Finka – krótki nóż fiński, jest noszony przy pasie harcerskim.
Furażerka – część umundurowania – nakrycie głowy
Gawęda – krótka historia oparta na faktach lub fikcyjna, zawierająca morał lub drugie znaczenie, opowiadana podczas zbiórek i ognisk harcerskich.
Gromada – podstawowa jednostka organizacyjna w ZHP skupiająca zuchy
Gwiazdki zuchowe – stopnie zuchowe, zdobywane przez zuchy po złożeniu obietnicy zuchowej.
Główna Kwatera – zarząd ZHP, działa pod kierunkiem Naczelnika ZHP, koordynuje działania organizacji; potocznie określenie siedziby władz naczelnych ZHP w Warszawie przy ul. Konopnickiej 6
Harcerska Akcja Letnia – stanowi zwieńczenie i podsumowanie roku harcerskiego; w ramach HAL odbywa się zwykle kolonia zuchowa oraz obóz harcerski
Harcerze – członkowie ZHP w wieku 10-13 lat
Harcerze starsi – członkowie ZHP w wieku 13-16 lat
Harcmistrz – najwyższy harcerski stopień instruktorski, oznaczany czerwoną podkładką pod krzyżem harcerskim oraz czerwoną lilijką naszytą na lewym ramieniu munduru harcerskiego
Harcówka – pomieszczenie, w którym znajduje się siedziba drużyny i odbywają się zbiórki.
Hufiec – wspólnota gromad zuchowych, drużyn harcerskich i instruktorów. Hufiec obejmuje terytorialnie na ogół obszar powiatu, w dużych miastach – jednej lub kilku dzielnic.
HO – Harcerka Orla / Harcerz Orli – pierwszy stopień wędrowniczy.
HR – Harcerka Rzeczpospolitej / Harcerz Rzeczpospolitej – drugi stopień wędrowniczy.
Instruktor/Instruktorka – członek ZHP w wieku min. 16 lat, który ma wiedzę i umiejętności potrzebne do wychowania i opieki nad dziećmi i młodzieżą; instruktorem ZHP zostaje się po zrealizowaniu próby instruktorskiej i złożeniu Zobowiązania Instruktorskiego
Iskierka – zwyczaj harcerski stosowany w harcerskim kręgu, polega on na uściśnięciu dłoni stojącej w kręgu obok osoby, aż „iskra” zatoczy koło.
instrument metodyczny: celowe, uregulowane narzędzie stymulujące rozwój członków grup metodycznych zgodnie z założeniami poszczególnych metodyk, ujęte w systemie metodycznym ZHP: gwiazdka zuchowa lub stopień harcerski, próba harcerza/harcerki, sprawność, trop, wyzwanie, naramiennik starszoharcerski, naramiennik wędrowniczy, odznaki biegłości kierowane do wędrowników;
InO – czyli Impreza na Orientację, zawody w trakcie, których uczestnicy muszą z pomocą mapy i kompasu odnaleźć w jak najszybszym czasie punkty w terenie, a następnie wrócić na miejsce startu.
Jamboree – spotkanie skautów (harcerzy) z całego świata w jednym miejscu, odbywa się co 4 lata
Kanadyjka – składane łóżko polowe z płótna rozciągniętego na drewnianym stelażu
Kolonia zuchowa – dłuższy wyjazd wakacyjny zuchów, tradycyjnie pod namioty, który jest podsumowaniem rocznej pracy gromady
Komenda Hufca – zarząd hufca, wybierany przez zjazd hufca na czteroletnią kadencję; zadaniem Komendy Hufca jest nadzór i koordynacja, ocena działalności, a także pomoc przy prowadzeniu gromad, drużyn i innych jednostek hufca
Komendant Hufca – instruktor kierujący zarządem hufca, wybierany przez zjazd hufca na czteroletnią kadencję, kieruje pracą komendy hufca, bieżącą działalnością hufca, reprezentuje hufiec, wydaje rozkazy, prowadzi gospodarkę finansową hufca
Kominek – forma podobna do ogniska, ale odbywająca się w pomieszczeniu zamkniętym, przy świecach
Komisja Stopni Instruktorskich – zespół instruktorów, którzy zajmują się zatwierdzaniem programów prób na stopnie instruktorskie, monitorowaniem przebiegu prób oraz ich oceną po zrealizowaniu wszystkich przewidzianych w próbie zadań
Krąg – (np. przyjaźni) obrzęd kończący harcerskie spotkanie, któremu towarzyszy obrzędowa pieśń.
Krajka – dekoracyjny wyrób ludowy, w postaci wąskiego paska (od kilku do kilkunastu centymetrów), barwnie tkany przy użyciu bardka lub wykonywany techniką tkania tabliczkowego. Noszą ją instruktorzy należący do kręgu instruktorskiego oraz niektóre drużyny zamiast chusty.
Krzyż Harcerski – odznaka harcerska nadawana w czasie Przyrzeczenia Harcerskiego, ma kształt krzyża równoramiennego z lilijką w środku i wieńcem z liści dębowych i laurowych, wplecionym w ramiona, oraz napisem „CZUWAJ”
Kurs drużynowych – kurs przygotowujący do pełnienia roli drużynowego gromady lub drużyny
Kurs przewodnikowski – kurs wychowawców harcerskich, przeznaczony jest dla harcerzy w wieku 16+, celem kursu jest przygotowanie członka ZHP do bycia instruktorem ZHP
Kwaterka – grupa wykonująca podstawowe prace logistyczne na kilka dni przed rozpoczęciem obozu harcerskiego
Kwatermistrz – doświadczony harcerz bądź instruktor zajmujący się sprawami gospodarczymi, sprzętowymi w danej jednostce harcerskiej lub na obozie
Latryna – obozowa toaleta.
Lateks – określenie na wojskowy materac polowy.
Lilijka – tradycyjny, ogólnoświatowy symbol skautingu; została zaczerpnięta z kartografii i dawnych kompasów, gdzie jako element tzw. róży wiatrów oznaczała kierunek północny.
Laska skautowa – tradycyjny przedmiot wykorzystywany w skautingu, drewniana laska zwykle o długości ok. 160 cm, mająca wiele różnych zastosowań.
Menażka – naczynie polowe, służące jako talerz, miska, patelnia lub kociołek, wykonana z metalu lub specjalnego tworzywa.
Mundur harcerski – rodzaj ubioru noszonego przez członków organizacji harcerskich. Szczegóły dotyczące umundurowania są regulowane przez regulamin mundurowy ZHP.
Młodzik – pierwszy męski stopień harcerski.
Naramiennik wędrowniczy – element umundurowania, oznaka przynależności wędrownika do zespołu wędrowniczego.
Naramiennik starszoharcerski – element umundurowania, jest oznaczeniem działania w zastępie starszoharcerskim.
Nieprzetarty Szlak – ruch w ZHP pracujący z osobami z niepełnosprawnościami.
Niezbędnik – turystyczny zestaw sztućców.
Naciągi – metalowe lub drewniane elementy do naciągnięcia kanadyjki.
NS – 1. Potoczne określenie namiotu o wysokości ponad 2 m, półkolistego, z okrągłymi oknami, używanego na obozach harcerskich. 2. Skrót od Nieprzetarty Szlak
Obietnica Zucha – dobrowolnie złożone przez zucha oświadczenie o zobowiązaniu się do przestrzegania Prawa Zucha
Oboźny – osoba pilnująca porządku i dyscypliny
Obóz harcerski – dłuższy, często kilkutygodniowy wyjazd wakacyjny harcerzy, tradycyjnie pod namioty, który jest podsumowaniem rocznej pracy drużyny
Obrzędowość – przyjęta na określony czas (np. na okres obozu harcerskiego) konwencja zabawy, pomagająca w realizacji założonych celów wychowawczych. Drużyna posiada stałe obrzędy charakterystyczne dla jej działania.
Odkrywca – pierwszy męski stopień starszoharcerski.
Pałatka – peleryna przeciwdeszczowa. Harcerskie pałatki są ciemnozielone, zapinane na guziki. Z dwóch pałatek da się łatwo zrobić mały namiot. Zwinięta pałatka posłuży jako poduszka, a rozwinięta – jako prowizoryczne przykrycie.
Piguła – potoczne określenie pielęgniarki na obozie lub koloni.
Pionierka – pierwsze dni obozu, podczas których są rozstawiane namioty i budowane potrzebne
Pionierka – pierwszy żeński stopień starszoharcerski.
Podobóz – obóz konkretnej jednostki harcerskiej lub kilku jednostek z danego pionu wiekowego, uczestniczący w zgrupowaniu wielu jednostek, np. obozie całego hufca
Podharcmistrz – drugi ze stopni instruktorskich w harcerstwie. Oznaczany zieloną podkładką pod krzyżem harcerskim oraz zieloną lilijką noszoną na lewym rękawie munduru harcerskiego. Osoba w stopniu podharcmistrza może być opiekunem próby na stopień przewodnika i być kierownikiem placówki wypoczynku.
Poła – (inaczej burta) element namiotu; dwuczęściowa płachta z przodu i z tyłu namiotu (coś a’la drzwi).
Podchodzenie obozu – forma rywalizacji między sąsiadującymi ze sobą obozami. Harcerze z jednego obozu usiłują przedostać się niezauważenie na teren „przeciwnika”, by zostawić po sobie ślad lub zabrać proporzec.
Przyboczny/Przyboczna – starszy harcerz lub instruktor ZHP pomagający drużynowemu w prowadzeniu gromady zuchowej lub drużyny harcerskiej
Prawo Harcerskie – zbiór najważniejszych zasad obowiązujących wszystkich członków ZHP z wyjątkiem zuchów (ich obowiązuje Prawo Zucha)
Prawo Zucha – zbiór najważniejszych zasad obowiązujących wszystkie zuchy
Przyrzeczenie Harcerskie – uroczysta deklaracja składana podczas otrzymywania krzyża harcerskiego, stanowi opis podstawowych zasad obowiązujących w harcerstwie: służby, samodoskonalenia oraz braterstwa.
Przewodnik – pierwszy harcerski stopień instruktorski. Jego posiadacz wyróżnia się filcową, granatową podkładką pod krzyżem harcerskim oraz granatową plakietką w kształcie lilijki noszoną na lewym rękawie munduru harcerskiego. Przewodnik może przyjmować w imieniu organizacji Obietnicę zucha, Przyrzeczenie Harcerskie oraz być wychowawcą podczas obozu.
Przyboczny – funkcja w drużynie harcerskiej lub gromadzie zuchowej. Przyboczny jest zastępcą drużynowego.
Proporzec – niewielka chorągiew lub sztandar służący do celów reprezentacyjnych.
Prycza – obozowe łóżko zbudowane z żerdzi i wyplecione linką (pryczówką).
Próba harcerza / harcerki – okres przygotowawczy, którego celem jest wprowadzenie kandydata w ideały i zasady harcerskie oraz zapoznanie z działaniem drużyny.
Rada drużyny – organ występujący w drużynach harcerskich, starszoharcerskich i wędrowniczych o charakterze doradczym.
Rajd – jedno lub kilkudniowa wycieczka harcerska polegająca na wędrówce połączonej ze zwiedzaniem i wykonywaniem różnych zadań.
Rogatywka – harcerskie nakrycie głowy z daszkiem, do którego przypina się lilijkę.
Rozkaz – pisemny dokument, który zawiera zapis podjętych przez drużynowego, komendanta lub Naczelnika ZHP decyzji, które wszyscy członkowie danej jednostki czy całej organizacji muszą przyjąć do wiadomości; w rozkazie zapisuje się więc na przykład: przyznane sprawności, mianowania na funkcje, pochwały, nagany i tym podobne.
Saperka – krótka i mała łopatka.
Samarytanka – drugi żeński stopień harcerski.
Samarytanka – technika harcerska związana z pierwszą pomocą.
Składnica harcerska – sklep z umundurowaniem i wyposażeniem harcerskim
Sprawność harcerska – zdobyta i udowodniona działaniem umiejętność, którą zdobywa harcerz; zdobyte sprawności oznacza się kolorowymi okrągłymi emblematami na prawym rękawie munduru
Sprawność zuchowa – zdobyta przez zucha (indywidualnie lub całą gromadą) i udowodniona działaniem umiejętność, wiedza, którą zdobył zuch; zdobyte sprawności zuchowe oznacza się kolorowymi trójkątnymi emblematami na prawym rękawie munduru zucha
Stopień harcerski – określenie poziomu wiedzy, umiejętności i wyrobienia harcerskiego harcerzy; stopnie zdobywa się realizując zadania określone w programie próby na stopień, dostosowane indywidualnie do potrzeb i wieku harcerza
Stopień instruktorski – określenie poziomu wiedzy, dojrzałości społecznej i umiejętności wychowawczych instruktora harcerskiego; w ZHP istnieją trzy stopnie instruktorskie (przewodnik, podharcmistrz, harcmistrz)
Strażnik ognia – funkcja honorowa pełniona przez harcerza podczas ogniska harcerskiego; zadaniem strażnika ognia jest utrzymywanie ognia – tak aby ognisko nie zgasło. Strażnik ognia również „steruje” ogniem, żeby ognisko miało odpowiedni klimat.
Statut ZHP – najważniejszy dokument wewnętrzny ZHP, określający zasady funkcjonowania organizacji
Szczep – jednostka harcerska, zrzeszająca gromady i drużyny harcerskie działające w tym samym terenie np. w jednej szkole, jej celem jest zapewnienie ciągu wychowawczego (możliwość przechodzenia do kolejnych drużyn wraz z osiągnięciem odpowiedniego wieku)
Sznur funkcyjny – element umundurowania, oznaczający pełnioną funkcję (kolorem oraz sposobem noszenia)
Szóstka – odpowiednik zastępu w gromadach zuchowych, tj. grupa zwykle ok. 6 zuchów, wykonująca razem zadania podczas zbiórki zuchowej
Szóstkowy/a – osoba wybrana reprezentująca szóstkę zuchową.
Szpilka – odcinek sztywnego metalu, zakończony z jednej strony haczykiem, służby do napięcia odciągów namiotu.
Śledź – metalowy klin zakończony haczykiem wbijany w ziemię w celu naciągnięcia linek utrzymujących konstrukcję namiotu.
Świeczkowisko – odpowiednik ogniska; jest organizowane w budynku przy świecach.
Totem – symbol zastępu zbudowany z naturalnych materiałów leśnych
Trop – są zespołowym instrumentem metodycznym. W drużynie harcerskiej realizuje go zastęp. Jeśli zastęp postanowi realizować trop – zastęp wybiera ścieżkę tematyczną tropu, a następnie układa trop
Tropicielka – drugi żeński stopień harcerski.
Warta – służba pełniona zwykle na obozie przez harcerzy, której celem jest pilnowanie terenu obozu.
Watra – ognisko ułożone w sposób skautowy na tzw. długie palenie.
Wędrownik – harcerz w wieku 16 – 21 lat.
Wyzwanie – narzędzie indywidualne związane z rozwojem duchowym i emocjonalnym. Podejmowane przez kandydata wyzwania są każdorazowo tworzone indywidualnie, a ich tematyka i trudność są dostosowane do potrzeb wychowawczych danej osoby.
Wywiadowca – drugi męski stopień harcerski.
Wodniak – harcerka lub harcerz działający w drużynie o specjalności wodnej.
Zastęp – to podstawowa jednostka organizacyjna drużyny harcerskiej. Jest on grupą przyjaciół, którą przewodzi zastępowy przy pomocy podzastępowego. Zastęp liczy od 4 do 8 osób.
Zastępowy/a – osoba kierująca zastępem. Powinna być liderem i pokazywać a swoim przykładzie jak powinien postępować harcerz.
Zapałka – rurki w namiocie dycha służące do trzymania ścian w pionie.
Zaprawa – poranna rozgrzewka, w której biorą udział uczestnicy obozu tuż po pobudce, przed śniadaniem i apelem. Może to być seria ćwiczeń, trucht, bieg, przysiady, pompki.
Zbiórka – cykliczne, tematyczne spotkanie określonej grupy członków ZHP, np. zbiórka drużyny harcerskiej, zbiórka gromady zuchowej
Zimowisko – dłuższy, zimowy wyjazd harcerski, najczęściej w ferie
Zlot – kilkudniowa impreza harcerska, zwykle plenerowa
Znaczek zucha – odznaka noszą przez zuchy nad lewą kieszenią munduru, po złożeniu Obietnicy Zucha, przedstawiająca główkę białego orła i żółtą tarczę wschodzącego słońca na niebieskim tle; podstawą odznaki jest czerwony prostokąt z napisem „ZUCH”
Zuchy – członkowie ZHP w wieku 6-10 lat
Zjazd hufca – jest zwoływany co 4 lata, bierze w nim udział kadra hufca która decyduje o najważniejszych sprawach hufca, wybiera komendanda hufca i pozostałych członków komendy hufca, rozpatruje i zatwierdza sprawozdania wszystkich władz hufca
Żerdź – żerdki, to najczęściej sosnowe belki o małej średnicy służące na obozie do pionierki.
dh. – druh
dh – druhna
pwd. – przewodnik
phm. – podharcmistrz
hm. – harcmistrz
HAL – Harcerska Akcja Letnia
HAZ – Harcerska Akcja Zimowa
ZHP – Związek Harcerstwa Polskiego, największa organizacja harcerska w Polsce, powstał w 1918 roku.
ZHR – Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, druga co do wielkości organizacja harcerska w Polsce.
WAGGGS – Światowe Stowarzyszenie Przewodniczek i Skautek (World Association of Girl Guides and Girl Scouts), zrzesza skautki z całego świata.
WOSM – Światowa Organizacja Ruchu Skautowego (The World Organization of the Scout Movement), zrzesza skautów i skautki z całego świata.